Nhớ lại và suy nghĩ
Theo lời Mẹ kể thì mình sinh vào mùa xuân- tháng 3 âm lịch, năm Tân Sửu 1961. Do Mẹ không nhớ ngày sinh nên mình tự đoán và nghĩ ra là ngày 16 tháng tư dương lịch . Năm 1961 là đúng rồi. Tháng tư dương lịch có thể đúng. Còn ngày 16 thì chưa chắc .Vì Mẹ nói, hình như con sinh ra vào ngày trăng sáng...
Theo các cụ già thì ngày sinh tháng đẻ cũng như năm sinh sẽ ảnh hưởng đến vận mệnh của mỗi con người trong suốt cuộc đời. Đúng hay không chưa biết nhưng nghiệm ra thì thấy cuộc đời mình đã có nhiều may mắn.
Nơi mình sinh ra là một làng quê nghèo: thôn Thạch An, xã Bình Mỹ, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi ( trước năm 1975 gọi là xã Bình Tuyến). Từ trung tâm huyện lỵ Bình Sơn đi về phía Tây khoảng 15km sẽ gặp xã Bình Mỹ. Trước năm 1975, Bình Mỹ là một trong những xã của huyện Bình Sơn mà chính quyền Sài Gòn không quản lý được. Một nửa xã thuộc vùng quản lý của chính quyền cách mạng. Đa số dân chúng vì chiến tranh ác liệt nên di tản xuống các xã gần huyện lỵ làm ăn sinh sống và tránh đạn bom.
Thạch An- Bình Mỹ là quê mẹ còn quê cha thì ở tận vùng biển: xã Bình Thạnh ( trước năm 1975 có tên là xã Bình Sa). Từ huyện lỵ Bình Sơn đi về phía đông khoảng 15km thì sẽ gặp . Mình sẽ kể về quê hương Bình Thạnh ở những trang viết sau...
Sự ra đời của hai chị em mình quả là một điều kì diệu. Bởi cha và mẹ ( của mình ) trước khi đến với nhau, ai cũng có gia đình riêng . Ông bà nội có tất cả 5 người con, hai trai và 3 gái.Ông nội là Trương Sưu, sinh năm 1890 và mất năm 1968. Bà nội : Đỗ Thị Đằng, sinh khoảng năm 1892 và mất khoảng năm 1933-1934. Cha (của mình) là con đầu , sinh năm 1914- tuổi Giáp Dần và mất năm 1977 tại Bình Thạnh. Tiếp theo cha là 3 người cô ruột . Cô Trương Thị Tâm, sinh năm 1917- tuổi Đinh Tỵ, mất năm 1961. Cô Tâm có chồng về sống ở xã Bình Chánh, có hai con: một trai ( Bùi Duy Hảo, sinh năm Kỷ Mão -1939) và một gái ( Bùi Thị Xang). Chồng cô là dượng Bùi Bào, đi tập kết ra miền Bắc năm 1954 và hình như có vợ ngoài đó nên sau ngày 30/4/1975 không thấy trở về miền Nam. Sau cô Trương Thị Tâm là cô Trương Thị Phúc, sinh năm Tân Dậu- 1921, mất năm 2004, có chồng về Bình Dương. Cô Phúc có 2 đời chồng. Đời chồng trước họ Nguyễn ( hình như tên là Nguyễn Tích), có hai con trai là Nguyễn Tuấn và Nguyễn Tại. Nguyễn Tuấn được cậu ruột ( là cha đẻ của TQS ) nuôi từ nhỏ, lớn lên tham gia cách mạng, làm xã đội phó du kích xã Bình Mỹ, hy sinh năm 1966 tại Bình Mỹ ( hiện giờ mộ Nguyễn Tuấn vẫn còn ở thôn Thạch An, xã Bình Mỹ). Đời chồng sau của cô Tuấn có họ Phan (ở xã Bình Dương) , sinh được 3 người con trai: Phan Tỵ- sinh năm 1953, Phan Thân- sinh 1956 , Phan Hợi- sinh 1959. Tên của con cũng là năm sinh của con. Sau cô Trương Thị Phúc là cô Trương Thị Chúc, sinh năm Ất Sửu- 1925, mất năm 1952. Cô Chúc có chồng họ Nguyễn ở thôn Hải Ninh ,xã Bình Thạnh. Cô có hai người con trai tên là Nguyễn Viết Chinh- sinh năm 1949 và Nguyễn Viết Thể ...Người con trai út của ông bà nội là chú Trương Chu, sinh khoảng năm 1928, mất năm 1946.
Do còn nhỏ và không được cha mẹ kể chuyện nên mình không biết được tên ông bà cố. Nhưng tìm hiểu từ những người bà con còn lại dưới Bình Thạnh, mình nghĩ rằng bà cố chắc chắn có họ Trần. Bà cố (của mình ) là em ruột ông cố của anh Hiền Hưu. Chuyện này mình đã viết trong bài Đi tìm bà con họ Trương vào tháng 12 năm 2012.
Bây giờ sẽ kể đôi nét về cha. Cha sinh năm 1914 ( Giáp Dần). Khoảng năm 1936, cha có vợ tên là Phạm Thị Khéo, quê quán thôn Hải Ninh , xã Bình Thạnh. Có thể người con đầu của cha và dì Khéo bị mất nên người con tiếp theo được gọi là chị Ba K ( TTK, sinh năm Mậu Dần-1938, mất năm 1981 tại xã Bình Mỹ). Đến khi dì Khéo sinh người con thứ ba ( hình như tên là Trương Thị Kệ ) khoảng năm 1940, thì cả hai mẹ con đều bị chết. Sau đó khoảng 4 năm ( năm1944), cha có người vợ thứ hai. Không nhớ họ tên của Dì nhưng sau này ( khoảng năm 1994) mình có ghé thăm Dì ở xã Bình Đông, huyện Bình Sơn. Chỉ biết bà con gọi Dì là bà Kinh lùn. Dì sống với cha khoảng 10 năm nhưng không có con ( khoảng thời gian 1944-1954) rồi sau đó hai người li dị. Sau nầy Dì có chồng khác tên là ông Thau nhưng cũng không có con. Đến năm 1956, cha có người vợ thứ ba là HTH ( mẹ đẻ của mình và chị X). Chị TTX sinh năm Đinh Dậu- 1957 còn mình sinh năm Tân Sửu- 1961.
Theo lời mẹ kể thì ông ngoại của mình nguyên gốc từ Bình Thạnh lên. Dòng họ Huỳnh của ông ngoại có liên quan đến họ Huỳnh của dượng Nguyệt ( tức Huỳnh Tuôi, là cha của chị ba Nguyệt, Nhung, Sâm…) Ông ngoại tên là Huỳnh Tuất, bà ngoại là Nguyễn Thị Nữ. Ông bà ngoại có ba người con: một trai ( cậu Kiểm- Huỳnh Quang Ba), hai gái ( Dì Dũng- Huỳnh Thị Thậm và mẹ đẻ của mình- HTH )…Mình sẽ kể về ông bà ngoại trong một trang khác, còn bây giờ sẽ kể về cha.
Cả cuộc đời cha là những chuỗi ngày vô cùng gian khổ. Mẹ mất sớm ( tức bà nội của mình, mất khoảng năm 1933-1934 ); là anh cả của 4 đứa em… nên phải gánh vác chuyện gia đình rất sớm. Phải lao động vất vả để cùng cha nuôi các em khôn lớn. Đến khi cưới vợ vẫn còn khổ . Vợ chết, con thơ. Rồi sau này, con gái lớn ( là chị Ba K) có chồng, chồng chết thì cha nuôi cả 4 cháu ngoại, cho ăn học đường hoàng. Không thể tưởng tượng được, chỉ với 1 chiếc ghe nhỏ, suốt ngày “chiến đấu” với biển cả mà cha có thể nuôi cả một gia đình đông con cháu đến thế. Thật là kính phục!
Còn mẹ của mình trước khi gặp cha, đã có một đời chồng và hai con. Chồng (trước) của mẹ là dượng Trần Trương, có dạy học một thời gian, trong những năm Bình dân học vụ 1945-1950. Mẹ và dượng Trần Trương có với nhau ( hình như) hai người con trai, đều bị bệnh mất. Mình chỉ nhớ một người tên là Tùng. Hình như anh Tùng đến năm 12,13 tuổi thì bị đau chết. Dượng Trần Trương cũng bị đau chết.
Cha và mẹ (của mình) cưới nhau khoảng năm 1956, đến năm 1957 thì sinh chị X . Trong khoảng thời gian này, ngoài lúc đi biển cha thường đi ghe bầu chở cá mắm lên Thạch An- Bình Mỹ bán, rồi chở mít, chuối, mì, gạo... về Bình Thạnh bán lại. Nhờ vậy nên kinh tế gia đình có phần khá . Cha mẹ cũng mua được một vài sào đất trồng mía và một thửa đất làm nhà ở tại thôn Thạch An, xã Bình Mỹ.
Những năm trước 1956, cha và ông nội, chị ba K ở tại xóm Câu, thôn Vĩnh An, xã Bình Thạnh trên mảnh vườn anh Hiền Hưu ở bây giờ. Đến khoảng năm 1956, cha bán mảnh vườn ở Bình Thạnh cho anh Hiền Hưu rồi chuyển cả gia đình về thôn Thạch An, xã Bình Mỹ mua đất làm nhà . Mình và chị X được sinh ra trên mảnh đất nầy ( đến tháng 4 năm 1996, chị X bán ngôi nhà và mảnh đất này cho anh Sĩ- giáo viên dạy cấp 1 trường Bình Mỹ ) . Những năm chiến tranh ác liệt ( 1965,1966) cha đưa cả nhà ( gồm cha ,mẹ, chị X, mình và 4 mẹ con chị Ba K- năm đó chưa có cháu H) về lại thôn Vĩnh An, xã Bình Thạnh để ở và làm ăn sinh sống. Vườn cũ ở Bình Thạnh đã bán nên bấy giờ cả nhà phải gánh đất, gánh đá xây dựng nên một mảnh vườn và một ngôi nhà mới. Nhà mới có khung cảnh rất đẹp. Phía trước là dòng sông hiền hòa thơ mộng. Phía sau là quả núi sừng sững . Ai đã một lần đến đây thì không thể nào quên được. Đêm đêm nằm nghe tiếng sóng vổ ru giấc ngủ yên bình … Dù có đi đâu về đâu mình cũng sẽ không bao giờ quên được quê hương Vĩnh An- Bình Thạnh. Để làm ăn sinh sống và nuôi cả nhà, cha chạy vạy mượn tiền và chung với một người hàng xóm ( bác Tiên, cha của anh Điểu) mua một chiếc ghe để đi biển đánh cá. Từ sáng sớm khoảng 3h, cha thức dậy, tay bưng một cái bầu đựng cước, lưới, lưỡi câu, gạo...rồi cùng với một số "bạn chài" chèo thúng ra ghe đi biển. Phơi nắng một ngày trời vất vả, đến chiều, khoảng 5h thì ghe về. Những hôm trúng cá, thuyền chở đầy, cả nhà vui làm sao! Trăng lên, bán xong cá, mình được phân công lau dọn ghe cho sạch và tìm vắt những chú cá còn nằm sâu trong khoang, gom lại đem bán cũng đủ tiền mua sách vở đi học. Không bao giờ mình quên được ánh mắt hiền hòa và gương mặt phúc hậu của cha. Người ít nói , nghiêm nghị nhưng dễ gần. Rộng lượng và thân thiết với bà con hàng xóm . Thương yêu vợ, con, cháu. Mặc dù chị Ba K đã có chồng, có tới 4 đứa con, chồng chết … nhưng cha vẫn nuôi cả 5 mẹ con. Các cháu đều được học hành. Ngày nay cháu nào cũng có nghề nghiệp, có miếng cơm để ăn. Công lao và tình yêu thương một đời của cha không bao giờ kể hết được. Một gia đình vô cùng hạnh phúc. Tuy giữa mẹ của mình và chị Ba K là “mẹ ghẻ con chồng” nhưng cùng sống trong một nhà và chưa bao giờ xảy ra điều gì phiền muộn cả. Có lẽ nhờ uy tín của cha . Có lẽ nhờ đức tính hiền hậu của mẹ. Có lẽ nhờ sự nhẫn nhịn của chị Ba K. Và trên tất cả là 6 đứa trẻ bọn mình ( X, S, N, N, T, H) đều nghe lời cha mẹ, ông bà, cố gắng học hành và thương yêu nhau. Vậy mà sau này thì không giữ được bởi một vài lí do lãng nhách. Thật không thể hiểu được vì sao???
Từ năm 1961 đến năm 1966 , gia đình nhỏ của mình ở tại thôn Thạch An, xã Bình Mỹ. Đến năm 1966, chiến tranh bắt đầu ác liệt. Mỹ đưa quân vào miền Nam trực tiếp tham chiến nên bom đạn ngày càng khủng khiếp . Quê hương Bình Mỹ tan tác. Bà con nông dân bị chết và bị thương rất nhiều trong đó người thân của mình có cậu Kiểm và anh Tuấn. Ai cũng lo sợ. Chỉ một số ít bám trụ tại quê hương còn phần đông phải tản cư . Bà con chạy xuống xã Bình Chương hoặc Bình Long , Bình Thới… như cậu mợ Hai Kiên, mợ Kiểm, anh sáu Đức, chị năm Cát, vợ chồng cậu Mi, dì Bia, anh bốn Dựng, chị năm Đây…Gia đình nhỏ của mình được cha đưa về sinh sống ở thôn Vĩnh An, xã Bình Thạnh. Cha tiếp tục làm nghề biển. Mẹ và chị Ba Kinh buôn bán cá - mắm. Năm đứa nhỏ tụi mình ( chị Xuân, S, N, N, T; lúc này bé H chưa ra đời) chỉ lo ăn học và chơi . Cuộc sống tuy khó khăn vất vả nhưng gia đình hạnh phúc. Đây là khoảng thời gian mình nhớ nhất trong đời.
Về Bình Thạnh, cha xin cho mình vào học lớp một ở trường làng của chú Út Thể ( gần cầu Suối- thôn Vĩnh An). Đến lớp 2 hoặc lớp 3 thì được vào học Trường tiểu học Bình Sa do thầy Nguyễn Trung Tân làm Hiệu trưởng. Mình đã học xong bậc tiểu học ở ngôi trường này. Đây cũng là khoảng thời gian mình vừa đi học vừa đi bán “ số đề” ( người ta lấy 2 số cuối của kết quả xổ số kiến thiết quốc gia để chơi số đề ). Mỗi tuần cũng kiếm được ít tiền mua sách vở và tiêu vặt. Tuy thu nhập không bao nhiêu nhưng công việc đã làm cho mình nhanh nhẹn hơn ... Chạy từ đầu trên cho đến xóm dưới, hết thôn Vĩnh An đến thôn Hải Ninh rồi đến thôn Trung An… để tìm người mua “số đề”. Hầu như người trong làng trong xã, ai mình cũng biết, chuyện gì mình cũng biết … Cha rất nghiêm trong việc dạy con, nên mình thường xuyên bị roi vọt bởi hoậy phá suốt ngày. Hình như chương trình học ngày đó cũng nhẹ nên chơi là chính. Không chạy nhảy trên bờ thì xuống sông bơi lặn, theo thằng Hoàng con chú Hoa nhà bên suốt ngày thả lưới, câu cá, bắt cua… Ban ngày đến lớp nghe thầy cô giảng bài, ban đêm về ngồi dưới ánh đèn dầu ê a một chút rồi đi ngủ. Hình như ê a để chọc chị Xuân và cháu N chứ thật ra mình không nhớ chữ nào…
Rồi năm học 1973-1974, mình cũng đậu vào lớp 6 trường Trung học công lập Bình Sơn ( tại thị trấn Châu Ổ , cách xa nơi mình ở khoảng 15km ). Không hiểu bằng cách nào mà mình thi đậu trường này, bởi trường lấy rất ít học sinh vào khối 6. Còn nhớ ngày thi, quân cảnh - cảnh sát đứng đầy sân trường, trông rất nghiêm , vậy mà mình mượn xe đạp (của ai đó) tập trước sân trường ( sân bóng đá) bị rách quần áo. Vào giờ thi mồ hôi nhễ nhại. Còn nhớ, mình dọa thằng ngồi bên : mày không cho coi, tao đổ mực lên bài thì cả hai cùng trượt. Hắn sợ nên cho coi. Vậy nên mình đậu . Chuyện này, sau bao nhiêu năm gặp lại, một người bạn cùng học lớp 6 ( Cù Thị Vinh - Đắc Lắc ) kể lại mình mới nhớ…
Được vào học Trường trung học công lập Bình Sơn rất “oai”, được mặc quần tây xanh, áo sơ mi trắng, mang dép xăng đanh có quai sau, bỏ áo vào trong quần, lại có cái huy hiệu nho nhỏ tròn tròn của Trường rất đẹp. Học sinh nào cũng tự hào khi được học ở trường Trung học công lập Bình Sơn.
Từ nhà đến trường khoảng 15 km nên bọn mình thường đi ghe. Có những hôm ghe đi qua vùng mắc cạn , bọn mình phải xắn quần lội xuống đẩy . Hầu như sáng thứ hai nào mình cũng bị trễ học (do ghe đi chậm) nên bị thầy giám thị phạt điểm hạnh kiểm. Một tuần đi học phải ở lại nhà trọ trên Châu Ổ từ thứ hai đến thứ bảy. Chiều thứ bảy được về nhà nghỉ rồi sáng thứ hai đi học lại. Khi rời nhà , mỗi đứa học trò như bọn mình thường mang theo một túi xách màu trắng, bên trong đựng gạo và một hủ nước mắm. Ăn hết túi gạo đó là hết tuần. Ngày về cuối tuần thì mang xách không về. Cứ thế cho đến hết năm học trong khoảng thời gian 9 tháng, từ tháng 9 năm này sang tháng 5 năm khác.
Mình được xếp vào lớp 6/1( và năm học 1974-1975 là lớp 7/1 ) gồm con trai: Cao Trung Kỳ, Lê Văn Sơn, Nguyễn Phú Giao, Hồ Thu Định, Văn Lê, Lương Hoàng ( lớp trưởng), Dũng đen, Đinh Hứa Huy, Tuấn, Văn Vinh, Hồ Duy Hưng, Văn Tân, Vũ Đình Phước, Văn Sâm, Lâm Dũ Xuồng, hai thằng tên Châu, Nghĩa ( Hùng ), Dân , Từ, Trịnh Tuất, Bạch, Đặng Tuyền… Con gái có: Hường, Nguyễn Thị Điệp, Thị Hoa, Thị Yến, Thị Sương, Thị Hạnh ( hát bài Đón các anh về), Cù Thị Vinh, Thị Hoa- Bình Minh, Dung, Lan… thật là vui. Thầy cô giáo dạy bọn mình có nhiều nhưng mình chỉ còn nhớ thầy Võ Quỳ- Hiệu trưởng, thầy Nguyên, thầy Cao Ngọc Bảo-dạy toán, thầy Hoàng, cô Hồng-dạy văn, cô Vạn- dạy vạn vật, cô Nhạn dạy Anh Văn…
Đến tháng 3 năm 1975, cách mạng giải phóng tỉnh Quảng Ngãi. Lớp học của mình bị ngưng khoảng 3 tháng rồi được học tiếp cho hết chương trình lớp 7 nhưng rất buồn vì xa những bạn học cũ. Lớp mới (của mình) có tên là 7/3. Học nhưng không vui. Đến lớp 8 và lớp 9, mình về xã Bình Thạnh học tiếp (lớp chín A và lớp chín B ). Mình chỉ nhớ một số bạn trong lớp như Mai Tuân, Nguyễn Thương, Thị Nga, Vân- Cận, Trần Ngọc Tuân… Thầy cô giáo thì mình nhớ : thầy Ánh – dạy văn, thầy Luật- dạy toán, cô Hồng – dạy Hóa, cô Phán- dạy văn…
Trong năm 1977, gia đình mình có tang lớn: cha bị bệnh mất vào ngày 22 tháng 3 âm lịch ( khoảng tháng tư dương lịch). Cha bị tai biến mạch máu não, nằm bất động khoảng 3 tháng, từ Tết đến tháng 3 âm lịch thì mất. Ngày đưa tang cha rất buồn. Mộ cha cách nhà khoảng vài cây số, trên một vùng cát thuộc xóm Nại, thôn Vĩnh An, xã Bình Thạnh. Đưa tang cha có mẹ, chị 3 Kinh, chị Xuân, mình, gia đình chú Kháng, gia đình anh Hiền Hưu, gia đình anh Nhơn, chú Tri và một số bà con xóm giềng... Một đoạn đời mới vô cùng gian khổ bắt đầu cho mình và gia đình. Khi cha chết, trong nhà hầu như không còn gì cả. Ghe thuyền đã bán để lo thuốc thang cho cha…Rồi một số khoản nợ mà khi còn sống cha đã vay mượn để sắm lưới, thuyền…làm cho gia đình vô cùng lo lắng. Trong tâm trạng như vậy nhưng mình vẫn cố gắng học để chuẩn bị thi vào lớp 10 trường cấp 3. Đến tháng 9 năm 1977 thì đậu vào học lớp 10A trường cấp 3 Bình Sơn.
Đến lúc này mẹ , chị Ba K và chị X quyết định bán nhà dưới Bình Thạnh để về quê ( của mẹ ) ở Bình Mỹ làm ăn sinh sống. Hình như thời gian chuyển nhà là vào gần Tết, đầu năm dương lịch, khoảng tháng 1 hoặc tháng 2 của năm 1978. Về Bình Mỹ, mẹ mua lại mảnh vườn của chú Út Khái ( Út Khải), cận mảnh vườn mà vào năm 1956 cha đã mua trước đây. Còn nhà ở thì đổi nhà dưới Bình Thạnh lấy "xác nhà" của cô năm Hiền. Nghĩ cũng lạ, khi còn sống, cha đã bán mảnh vườn tại Bình Thạnh cho anh Hiền Hưu vào năm 1956 để về Bình Mỹ, rồi đến 20 năm sau, mẹ lại bán tiếp nhà và đất cho con gái anh Hiền Hưu là cô năm Hiền. Như vậy cha con anh Hiền Hưu đã 2 lần mua nhà và đất của cha mẹ mình…
Mình vào học trường cấp 3 Bình Sơn ở thị trấn Châu Ổ, xã Bình Thới khoảng tháng 9 năm 1977. Ba năm học cấp 3 cũng có rất nhiều kỉ niệm.
Từ Bình Thạnh chuyển về ở xã Bình Mỹ, những người bạn đầu tiên mình quen biết là Võ Thắng, Võ Quang Hải và Lê Bá Trác, cũng học cấp 3 cùng khối với mình nhưng khác lớp. Sau năm 1980, Lê Bá Trác bị bệnh chết, năm 1992 Võ Thắng cùng gia đình vào tận Ninh Thuận làm ăn sinh sống, năm 2010 Võ Quang Hải cùng gia đình định cư ở Mỹ. Thỉnh thoảng năm thì mười họa … anh em mới gặp lại.
Lớp 10a, lớp 11a rồi đến lớp 12a có khoảng 40 học sinh, phần đông là con nhà nghèo từ các vùng quê đến thị trấn để học. Lớp có hai phần ba học sinh nam, còn lại là nữ. Chủ nhiệm lớp 10a, 11a là thầy Lê Viết Thọ, người Huế, mới tốt nghiệp Đại học Sư phạm ra trường dạy môn văn học. Đến lớp 12a, cô Phượng dạy Hóa chủ nhiệm. Học kì 1 của năm lớp 10 , mình học bình thường nhưng đến học kì hai thì mình học khá. Thời gian này mình cố gắng học rất nhiều để bù lại khoảng trống kiến thức mà trước đây mình chưa học. Hầu như học liên tục, ngủ rất ít và rất nghiêm khắc với bản thân. Lên lớp 11 và 12 thì mình học giỏi. Ba năm học phổ thông đều đạt học sinh tiên tiến. Có làm Lớp trưởng trong 2 năm 11 và 12. Bạn bè phổ thông ngày đó giờ lưu lạc mỗi đứa một nơi. Chỉ còn lại một số ít ở lại quê hương như Đoàn Dụng- cán bộ huyện, Nguyễn Mai Tuân, Trần Quang Bình, Dương Quang Minh, Trương Quang Ngọc, Tô Thành Nhân- giáo viên cấp 2. Có những người đi xa như Trịnh Dũng lên Đắc Lắc công tác và có vợ trên đó, Nguyễn Biên vào Sài Gòn, Đoàn Bích đi Liên Xô học đại học rồi về công tác ở Bảo tàng tỉnh …Lâu lâu, bạn bè trong lớp cũng tổ chức họp nhưng không được đông đủ. Mỗi người mỗi công việc, mỗi hoàn cảnh, khó có dịp gặp nhau…
Tháng 7 năm 1980, sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông, bọn mình thi vào đại học. Mình và Trịnh Dũng, Đoàn Bích thi đậu vào trường Đại học Tổng hợp Huế. Nguyễn Biên thi đậu năm sau. (Phạm Thị Khương và Nguyễn Thanh Quang đậu Đại học Sư phạm Quy Nhơn). Dũng và Bích thì có Giấy báo nhập học. Còn mình thì Giấy báo nhập học bị thất lạc . Phải tốn thời gian cả năm ( từ tháng 10/1980 đến tháng 9/1981 ) viết đơn hỏi trường, hỏi Bộ ... mãi đến tháng 10 năm 1981, trường đại học Tổng hợp Huế mới gửi Giấy báo nhập học về cho mình. Mừng khôn xiết.
Trong khoảng thời gian từ tháng 7 năm 1980 đến tháng 9 năm 1981, mình làm đủ nghề để kiếm sống và góp thêm thu nhập cho gia đình. Thời gian này cuộc sống rất khốn khổ. Cơm không đủ ăn. Áo không đủ mặc. Nhìn bửa cơm lòng đau như cắt. Thiếu đi người cha đã chết , chị X đi dạy học ( và học thêm chương trình cao đẳng ở trường Cao đẳng sư phạm Quảng Ngãi), N đi học Cao đẳng sư phạm, còn lại ở quê gồm mẹ, mình, chị Ba K và 3 đứa con của chị hom hem bên bửa ăn toàn khoai mì và "mắm cái"… thật tội nghiệp. Mình phải đi làm thêm. Lúc thì theo Võ Quang Hải ( bạn học ) lên tận miền núi Trà Bồng mua củ mì về cho mẹ bán. Phần củ mì lời thì cả nhà nấu ăn. Lúc thì theo một số anh em đi vác mía thuê (của những người buôn bán mía cho nhà máy đường), mỗi ngày cũng kiếm được vài ba đồng đem về cho mẹ mua gạo. Lúc thì lên Trà Bồng phát rẩy trồng mì hoặc đốt than kiếm củi. Lúc thì giữ bắp cho Hợp tác xã để lấy điểm- rồi cuối mùa được Hợp tác xã trả bằng thóc. Lúc thì đo ruộng đất cho Ủy ban xã để chia ruộng đất cho nông dân, cũng lấy điểm- rồi cuối mùa được nhận thóc…Cuộc sống vô cùng cực khổ nhưng được cái rèn luyện sức khỏe và những trải nghiệm quý giá cho cuộc sống sau này.
Tháng 3 năm 1981( ngày 17 tháng 2 âm lịch ) chị Ba K bị bệnh mất, chị chỉ sống được 43 năm ngắn ngủi ( sinh năm Mậu Dần 1938, mất năm Tân Dậu 1981). Ngày đưa tang chị rất buồn. Nhà không còn gì cả, chỉ còn hai thứ có giá trị chút ít là bộ phản gỗ mít nhưng sau đó vài tháng cũng bị người ta xiết nợ và một chiếc xe đạp trành. Nơi yên nghỉ của chị Ba K ở Xóm Gò cách nhà khoảng một km. Buồn và khổ vô cùng…
Tháng 10 năm 1981, mình nhận được Giấy báo nhập học của trường Đại học Tổng hợp Huế. Mừng khôn xiết. Như người chết sống lại. Vậy là từ giả xe đạp buôn mì, từ giả vác mía thuê, đốt than- hái củi… mình lên đường ra Huế nhập học. Một quảng đời mới bắt đầu với người học trò quê lần đầu xa nhà để đến với đèn hoa phố thị…
Thời gian từ 1981 đến 1986 học ở Huế là một quảng đời vô cùng tươi đẹp đối với mình. Mặc dù còn nhiều khó khăn thiếu thốn nhưng được học, được làm sinh viên, được tiếp xúc với những người học vấn uyên bác và lịch lãm đối với mình là một đặc ân vô cùng lớn lao và ngoài sức tưởng tượng. Lớp mình có khoảng 25 sinh viên, chỉ có 3 nữ, còn lại 22 nam. Đến năm thứ hai, mình được bầu làm Lớp trưởng ( năm thứ ba và năm thứ tư cũng làm Lớp trưởng- oai thiệt!!!). Bọn mình được ăn , được ở tập thể rất vui và có nhiều kỉ niệm. Thường là 12 thằng ở chung một phòng trong cư xá. Phòng có 6 chiếc giường đôi. Đây là nơi học bài ban đêm, nơi tiếp khách quen, nơi tập đàn ghi ta , nơi thảo luận và tranh cải mọi thứ trên đời từ kinh tế, chính trị, văn hóa ,xã hội cho đến tán gái … Ban đêm ở cư xá thật tuyệt vời. Còn nhớ ngày ra trường khi chia tay bạn bè, mình có đọc bài thơ ( của ai đó) :
“…Đã bao lần chợt thấy bạn đâu đây
Dáng bình dị trầm tư ít nói
Nụ cười hiền đôi mắt nhiều nghĩ ngợi
Êm dịu lòng tôi bao buổi chiều buồn
Tôi lang thang đi lại những con đường
Nơi khóm trúc cứ vàng thơm nỗi nhớ
Nơi lá rụng xạc xào thoáng chân ai rất khẽ
Để mình tôi với trăng gió vơi đầy…”
Thời gian làm sinh viên có lẻ là thời gian đẹp nhất trên đời. Ai cũng trẻ trung sôi nổi. Ai cũng bay bổng lãng mạn. Ai cũng ước mơ về ngày mai tươi sáng. Rồi cố gắng học để ngày ra trường thực hiện hoài bão của mình…
Thời gian ở Huế cũng cho mình biết thế nào là một tình yêu đơn phương. Còn nhớ, trong một lần sinh nhật của một người bạn, được may mắn ngồi gần một người con gái nói tiếng Bắc rồi nghe cô ấy đọc 4 câu thơ của Bùi Minh Quốc:
“ Có những lúc trên đường đời tấp nập
Ta vô tình để đi lướt qua nhau
Bước lơ đãng chẳng ngờ đang để mất
Một tâm hồn ta đợi đã từ lâu”
làm mình ngơ ngẩn và bâng khuâng mãi. Cứ tưởng vậy là “người ta” đọc tặng mình nhưng đâu ngờ “ người ta” đã có người yêu rồi. Hình như cả cuộc đời mình sau này “ ngố ngố” là cũng xung quanh câu chuyện “ cứ tưởng”. Vậy nhưng mà không phải vậy!!!
Trong buổi sinh nhật ấy, hứng chí lên , mình cũng đọc tặng bài thơ của Puskin ( đã dịch qua tiếng Việt):
Em đừng như mùa xuân
Vội vàng hoa gì cũng nở
Để cùng tàn lụi một lần.
Em đừng như mùa hè
Nắng chói chang rồi bỗng mưa ào ạt,
Cũng đừng như mùa thu
Không của riêng ai trời xanh đắm đuối.
Em hãy như mùa đông
Nắng tâm tư vàng rơi từng chiếc lá
Để nắng hiếm hoi thay sắc mọi lòng.
Anh sẽ đi qua cái quyến rủ của mùa xuân
Cái cháy bừng của mùa hạ
Cái xôn xao của mùa thu rất lạ
Đến cầm tay em se lá mùa đông
Tình yêu nguyên vẹn say thầm lặng
Say cả bốn mùa say cả mắt em trong”
Cuộc đời đã dạy cho mình biết thế nào là “ tình yêu nguyên vẹn” và “tình yêu đơn phương” !!!…
Đến tháng 7 năm 1986, tốt nghiệp đại học ra trường. Tháng 12 năm 1986 , mình xin vào công tác ở Ph KTNV2- ... tỉnh Nghĩa Bình. Cũng ở tập thể. Cũng ăn tập thể. Chỉ có khác là bấy giờ có thêm chiếc xe đạp để chiều chiều đạp xe ngao du trong thành phố biển Quy Nhơn và trêu chọc mấy em xinh đẹp. Rồi được làm quen với những người mới trong cơ quan. Có rất nhiều người, nhưng đến giờ còn lại 2 người là NVT và HAT…
Công tác tại Quy Nhơn được 3 năm thì chia tách tỉnh Nghĩa Bình thành 2 tỉnh Bình Định và Quảng Ngãi. Hầu như ai ở tỉnh nào thì về tỉnh đó. Ngày 1 tháng 7 năm 1989, mình xách va li ( toàn sách vở và vài bộ quần áo ) lên đường về thị xã Quảng Ngãi ở tạm nhà anh Hiệp –con dì Dũng. Nơi công tác vẫn là Ph KTNV2 ... tỉnh Quảng Ngãi.
Năm 1989 có nhiều niềm vui bất ngờ . Đặc biệt là chuyện được làm quen, được yêu và sau 2 năm được cưới người con gái mà sau này là mẹ đẻ của 2 đứa con mình. Cô ta nhỏ hơn mình 6 tuổi. Học Trung cấp Ngân hàng , ra trường được phân công về làm tại một chi nhánh Ngân hàng huyện . Lại ở chung với đứa cháu ( con chị ruột của mình) nên những lần về thăm quê, thăm mẹ, thăm gia đình ở Bình M… mình đều ghé đến cơ quan và chỗ ở tập thể của đứa cháu. Vậy nên gặp, nên quen, rồi thương, rồi yêu. Khoảng 2 năm sau thì bọn mình cưới .
Đến cuối tháng 10/1989, cơ quan cho mình đi học nghiệp vụ ở Hà Nội. Nhưng ra Hà Nội được hai tuần, thấy việc học ở đây không như suy nghĩ nên mình xin phép Trường được về tiếp tục công tác và sẽ học bồi dưỡng nghiệp vụ sau. Qua năm 1990, cơ quan cử đi Sài Gòn học quay phim video 3 tháng ở đường Lí Chính Thắng. Ban ngày học, ban đêm về ở nhà HAT ( quận Phú Nhuận ) .
Đầu năm 1991, mình cưới vợ. Ngày cưới là mùng 4 tháng 1 dương lịch . Thời gian này là mùa mưa nên đường đi rất lầy lội khó khăn. Con đường từ ngã 3 Trà Bồng đi Bình Mỹ bị bùn rất nhiều, xe nhỏ bình thường không thể nào đi được, ngoại trừ xe chở mía và xe to chở khách . Hôm rước dâu, mình phải thuê nguyên một chiếc xe Hải Âu của Khách sạn chở cả Họ nhà trai và Họ nhà gái. Kể cả người bưng quả , người làm đẹp cô dâu… đều ngồi trên chiếc xe đó.
Năm 1991 là một năm vô cùng đặc biệt đối với gia đình nhỏ của mình. Mua được đất làm nhà và sinh con trai. Cu Nh ra đời vào ngày 7 tháng 11 năm 1991. Ngày sinh cu Nh là một ngày đặc biệt. H chuyển bụng hai ba ngày thì mới sinh . Không chỉ mỗi mình mà còn một số người quen lên Bệnh viện để động viên giúp H được mẹ tròn con vuông. Đến chiều, khoảng 4h15 phút thì H sinh cu N. Nhờ có Lai- vợ cháu Triều ( con chị Năm Cát) thực tập tại Khoa nhi Bệnh viện nên cũng đỡ phần nào…Thật là may mắn và hạnh phúc.
Sau ngày cưới , mình làm rất nhiều việc để kiếm tiền nuôi sống gia đình. Lúc thì chụp ảnh, lúc thì quay phim video, lúc thì dạy thêm…Làm bất cứ việc gì miễn là không vi phạm pháp luật và kiếm được tiền để nuôi gia đình. Cuối năm1991, H sinh cu Nh nên được nghỉ 6 tháng. Đến cuối năm 1992, thấy con còn nhỏ, H lại đi làm quá xa ( thị trấn Châu Ổ, huyện Bình Sơn) nên mình khuyên H xin nghỉ việc. Nếu chuyển được vào thị xã thì tốt còn không chuyển được thì có thể làm bên ngoài, không nhất thiết phải viên chức nhà nước. Vậy nên H nghỉ việc ở Ngân hàng huyện Bình Sơn.
Trong năm 1992, để giúp gia đình có thu nhập thêm, mình chung với anh Hùng- Tịnh Thiện mua một máy quay phim video để làm dịch vụ. Quay rất nhiều dịch vụ, nào là đám cưới đám hỏi, sinh nhật, ma chay, diễn tập, thi tài năng, thi người đẹp, đặc biệt là quay Thư VIDEO cho bà con Việt kiều về thăm quê hương. Công việc bận rộn nhưng rất vui và thu nhập tương đối ổn định ( Nhật ký quay phim, mình có ghi vào một cuốn sổ riêng)…
Vừa nuôi con nhỏ, vừa bán cà phê, vừa quay phim- lồng nhạc, vợ chồng mình đã cố gắng lao động vượt qua muôn vàn khó khăn. Bà nội cu N từ Bình Mỹ xuống ở với vợ chồng mình. Thỉnh thoảng bà ngoại cu N cũng từ Tịnh Thiện lên thăm và ở lại nên rất vui. Có mẹ có con có bà có cháu… Cuộc sống tuy còn vất vả nhưng vô cùng hạnh phúc. Cu N ngoan ngoãn, học hành cũng được. Các thành viên trong gia đình đều khỏe mạnh . Cảm ơn Trời Phật, ông bà. Bốn năm sau, tức năm 1995, H sinh cu Kít ( H). Ngày sinh cu Kít, mình đi quay phim đám cưới trên Bình Mỹ. Không thể đình việc quay phim được bởi người ta đã đặt cọc tiền trước cả tháng . Vậy nên trước khi đi , khoảng 3h sáng ngày 31/8/1995, mình phải chạy qua nhà Tuyết- Chương ( bạn học của H) bên Sơn Tịnh để nhờ Tuyết qua nhà giúp cho H. Rất may là vợ chồng Chương – Tuyết tận tình giúp đỡ. Khi mình còn quay phim đám cưới ở Bình Mỹ thì Tuyết điện thoại báo H đã sinh cu Kít khoảng 10h30 ở nhà riêng của chị Thư- khoa sản, đường Trần Hưng Đạo, mẹ tròn con vuông. Mừng khôn xiết…
Cũng trong thời gian này, H xin được việc làm ở Huyện Đoàn Sơn Tịnh. Cũng khó lí giải nhưng để ý thì thấy rằng từ ngày cu Kít ra đời ( ngày 31/8/1995), mọi việc trong gia đình đều tốt đẹp lên. Kinh tế khá hơn. H xin được việc làm. Chị X được phỏng vấn thành công cho xuất ngoại. Công việc may mắn…
Sang năm 1996, gia đình có sự thay đổi. Chị X cùng chồng và hai con được Nhà nước Việt Nam cho xuất cảnh ra nước ngoài làm ăn sinh sống. Mẹ tuy có buồn vì phải xa con gái và cháu ngoại nhưng cũng được an ủi phần nào vì hy vọng ở nơi mới gia đình chị sẽ làm ăn khấm khá hơn. Ngày chị đi, mình đồng ý nhường phần đất của mảnh vườn cha mẹ để lại trên quê Bình Mỹ để chị bán làm lộ phí đi đường. Mảnh vườn trên quê của cha mẹ để lại khoảng trên 500 mét vuông, nằm trên mặt đường Bình Mỹ-Trà Bồng rất đẹp, chị bán lại cho một người giáo viên . Có để lại một phần ba mảnh vườn cho mấy chị em ( con của chị Ba K). Nhưng sau đó không lâu, bé H ( con chị Ba K ) đã bán luôn cho người giáo viên nói trên. Vậy là trên quê ngoại của mình ở Bình Mỹ không còn nhà thờ đất cát gì cả. Hằng năm ngày Tết về quê thắp nhang cho ông bà ngoại, mỗi lần đi qua vườn xưa, mình không khỏi ngậm ngùi…
Thời gian này , cứ làm được đồng nào là vợ chồng mình đều tập trung cho việc xây và sửa nhà. Do không có tiền nên năm 1991 vợ chồng chỉ mua có 40 mét vuông đất ở mặt đường PĐP. Mãi đến năm 1994, chạy vạy mượn của bà con 1,5 cây vàng để mua thêm 40 mét vuông phía sau. Mảnh đất chưa đến 80 mét vuông nhưng phải mua tới 2 lần. Rồi khi làm nhà cũng không có tiền nên chỉ làm móng đá, không có cột trụ bê tông gì cả. Cứ loay loay, làm được đồng nào cũng đổ vô sửa nhà, nhưng nhà chẳng những không đẹp mà còn “ lộn xộn” hơn.
Tháng 7 năm 1998, gia đình có tin buồn. Bà ngoại cu N bị bệnh mất tại Nha Trang ( ngày 19 tháng 6 âm lịch). Gửi cu Kít ( chưa được 3 tuổi ) cho gia đình Tuyết- Chương ( bạn học của H bên Sơn Tịnh), vợ chồng mình và cu N vào Nha Trang để lo tang Mẹ. Thật thương cho bà ngoại cu N. Cả một đời vất vả. Ông ngoại mất sớm, các con đều đi làm ăn và có gia đình ở xa , còn lại ở quê chỉ 1 người con gái út, nhưng cũng không ở gần . Bởi khoảng cách từ nhà Mẹ dưới Tịnh Thiện đến thị xã Quảng Ngãi cũng trên 10 km. Chỉ những ngày cuối tuần gia đình mình mới về thăm Mẹ được. Còn nhớ, mỗi lần về thăm là Mẹ tất tả chạy đi mua bánh xèo cho vợ chồng và cháu N ăn. Ngoại rất vui khi thấy cháu bụ bẩm, khôi ngô. Và rất vui khi thấy vợ chồng mình khỏe mạnh, kinh tế khá lên…Ước gì ngoại còn sống để thấy được sự trưởng thành của con cháu sau này… Ở Nha Trang khoảng hơn 1 tuần lo tang cho Mẹ rồi gia đình mình trở về Quảng Ngãi. Và cũng từ đây, hè năm nào gia đình nhỏ của mình cũng vào viếng mộ và dự ngày giỗ của Mẹ tại Nha Trang.
Mùa hè năm 1999, gia đình chị X về thăm quê. Nhìn chị khỏe mạnh và trẻ trung hơn ngày ra đi nên gia đình ai cũng mừng. Chồng con của chị cũng đỡ hơn trước rất nhiều. Chơi và thăm mẹ thăm bà con khoảng 1 tháng, gia đình chị qua lại bên kia để các cháu kịp vào năm học mới. Cũng trong năm 1999, vợ chồng mình đã làm lại căn nhà. Tuy chưa khang trang lắm nhưng cũng đẹp và có thêm cái gác gỗ cho cu N và cu Kít học bài.
Tháng 8 năm 2002 ( từ ngày 5 đến ngày 11/8 dương lịch), mình dời mộ ông nội, bà nội, cha và chú Chu từ xóm Nại- thôn Vĩnh An- xã Bình Thạnh lên núi Hàm Rồng thuộc xã Bình Chánh, huyện Bình Sơn để nhường đất cho Khu công nghiệp Sài Gòn- Dung Quất xây dựng ( mộ của mẹ đẻ của chị Ba K, mình không tìm được). Nhờ có chú ba Chinh, chú ba Hảo, Thành, Thống ( con chú Kháng) và một số bà con ở Bình Thạnh giúp nên công việc di dời mồ mã cũng thuận tiện và chu đáo. Đặc biệt là nhờ gặp chú Trung- thương binh- người phụ trách Khu nghĩa trang Hàm Rồng tạo điều kiện cho mình một khu đất rộng nên không những đủ để di dời mộ ông bà cha chú mà còn để dành sau này làm nơi yên nghỉ cho những người bà con khác ( như chú Ba Chinh). Khi đưa cha về nghĩa trang Hàm Rồng, mình đã để sẵn một chỗ sát bên cho Mẹ sau này. Vì vậy khi Mẹ mất năm 2006 thì an táng Mẹ nằm bên cha. Công cuộc di dời mộ ông bà nội, cha và chú cũng rất đặc biệt. Mình ở lại Bình Thạnh khoảng 1 tuần, người đen như cơm cháy bởi trời đang mùa hè nóng bức. Khi khai quật mộ để đưa cha lên, thấy cha như vẫn đang nằm ngủ mặc dù thời gian từ ngày cha mất đến năm 2002 là 25 năm. Người nằm ngay ngắn, không suy xuyển chút nào . Những người lớn tuổi bảo rằng, giữa 1 khu đất (cát) như vầy mà có được một ngôi mộ kết là rất đặc biệt. Mình có điện thoại cho H và cu N ra thăm cha. Có chụp được một tấm hình kỉ niệm 3 thế hệ ( cha, mình và cu N)…
Cũng trong năm 2002 ( năm Nhâm Ngọ), vợ chồng mình vay ngân hàng mua được một thửa đất ( gồm đất ở và đất nông nghiệp) ở phường LHP, rộng khoảng 400 mét vuông, có làm một ngôi nhà nhỏ. Cứ mỗi chiều mùa hè đi làm về, mình thường chở cu N và cu Kít lên thăm vườn và tưới cây. Đất rất tốt bởi đây là vùng đất Thạch Bích ngày xưa, loại đất bồi nên trồng cây gì cũng tươi tốt cả. Còn nhớ, trong vườn có một cây chanh sai quả từ ngọn đến gốc... Nhưng do ý trời không cho vợ chồng mình ở vườn nên sau một thời gian thì bị quy hoạch, Nhà nước thu hồi đất cho Ủy ban thành phố làm cơ quan . Nhận được ít tiền đền bù nhưng mình cứ tiếc mãi. Biết bao giờ mới có được một mảnh vườn xinh đẹp như thế giữa lòng thành phố!
Đầu năm 2005, nghe tin Mẹ bị yếu nên chị X về thăm Mẹ. Cũng trong dịp này, chị mua được một căn nhà ở thành phố Quảng Ngãi. Vì là nhà xây thô, nên mình phải giúp chị hoàn thiện ngôi nhà. Rất vất vả. Lần đầu tiên xây dựng và thiết kế một ngôi nhà 3 tầng, mình vô cùng cực nhọc. Từ tháng 7 đến tháng 11 năm 2005, mình bỏ công sức để giúp chị hoàn thiện ngôi nhà. Đẹp và hiện đại. Bước sang năm 2006, Mẹ yếu dần. Đến ngày 28 tháng 5 năm 2006 ( nhằm ngày chủ nhật, mùng 2 tháng 5 âm lịch- ngày Đinh Tỵ), khoảng 5h sáng, Mẹ trút hơi thở cuối cùng. Buổi chiều trước ngày mất, mình dẫn cu Kít đến bên cầm bàn tay Mẹ. Một giọt nước mắt nhẹ lăn trên gương mặt hiền từ như để lại tình thương bao la của Mẹ dành cho con cháu và người thân. Mình khóc rất nhiều khi vĩnh biệt Mẹ. Khi liệm Mẹ, mình có nhờ cậu Chín Tiền hốt cho một nắm đất nơi mộ của ông bà ngoại ( của mình ) từ Bình Mỹ đem xuống để đưa vào quan tài Mẹ...Điện thoại cho chị X về gấp. Tối ngày 30/5 chị X về đến nơi. Quàn Mẹ tại nhà 4 ngày, đến trưa ngày mùng 1 tháng 6 năm 2006 ( nhằm ngày thứ năm, mùng 6 tháng 5 âm lịch- ngày Tân Dậu), đưa Mẹ đi. Trước khi về nằm gần bên cha ở Hàm Rồng, mình đã bố trí cho xe chở quan tài chạy một vòng về Thạch An- Bình Mỹ, xe chạy chậm qua nhà cũ và về nhà ông bà ngoại, nơi Mẹ được sinh ra. Có rất đông bà con trên quê đến viếng và đưa tang Mẹ, đặc biệt là sự giúp đỡ nhiệt tình của bà con xóm giềng – nơi mình ở. Mẹ nằm bên cha trên một ngọn đồi gần một hồ nước rất đẹp và nên thơ... Từ trên ngọn đồi nhìn xuống hồ nước trong không gian huyền ảo , nếu như có thêm chiếc thuyền nhỏ, bạn sẽ nhớ ngay đến bài thơ của Trương Kế ( nhà thơ đời Đường , Trung Quốc):
“ Nguyệt lạc ô đề sương mãn thiên
Giang phong ngư hỏa đối sầu miên
Cô Tô thành ngoại hàn san tự
Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền”...
( Nói thêm với hai con N, H. Sau này, nếu bố mẹ mất thì hai con nên đưa bố mẹ về yên nghỉ trên quả đồi này. Bố đã để dành một phần đất sát bên bà nội của hai con ( Huỳnh Thị Hân ) để cho bố mẹ. Khi đào và xây thì nên lưu ý, có thể mở rộng phần đất qua sát mộ của ông nội Chu của N , thì mới có thể đủ cho hai người. Nếu một người mất trước thì khi đào huyệt, hai con nên căn dặn thợ đào chung huyệt, ở giữa ngăn bằng một tường gạch đơn giản, xong thì đưa cát xuống . Để đó, khi có chuyện thì thợ xây mộ sẽ dễ dàng xử lý và thuận tiện cho việc chôn cất 2 người không cùng một lúc. Bố nói thế chắc hai con N, H hiểu.Việc chôn cất khi bố mẹ mất, bố đã viết những dòng này coi như lời dặn của bố, hai con nhất thiết phải nghe lời. Ngoài ra ,không được nghe lời người khác trong việc chọn đất chôn bố mẹ...)
Sang năm 2007, tưởng niệm một năm ngày Mẹ mất, vợ chồng chị X và cu Thái về Việt Nam để lo ngày tưởng niệm của Mẹ. Xong, gia đình chị cùng mình và cu Kít đi tham quan miền Bắc. Trời nóng không thể tưởng tượng được. Đi và về trong vòng 4 ngày, cũng có vui nhưng rất mệt . Cũng trong năm 2007, vợ chồng mình làm lại ngôi nhà 266 PĐP. Xây dựng trên 3 tầng nên thời gian kéo dài hơn 5 tháng mới xong ( từ tháng 6 đến tháng 11 năm 2007). Ngôi nhà đẹp và thoáng mát. Ai cũng vừa lòng.
Tháng 7 năm 2009, mình dẫn cu N vào Quy Nhơn thi đại học. Sau đó hai bố con đi luôn vào Sài Gòn để cu N học ngoại ngữ ( tiếng Anh). Nhờ cháu Yến Anh ( kêu Hoa bằng dì ruột) thuê nhà cho cu N ở quận 7, Sài Gòn. Ở với N khoảng 1 tuần , mình về Quảng Ngãi, N một mình ở lại học và làm quen với Sài Gòn đô thị. Tháng 9 năm 2009, cu N có Giấy báo đậu đại học Sư phạm KT. Mình cầm Giấy báo vào Sài Gòn và nhập học cho N.
Nói chung trong năm 2009, có những điều mới mẻ và thuận lợi cho gia đình . Nhờ vay mượn tiền của người quen và của ngân hàng để mua đi bán lại một số thửa đất nên vợ chồng cũng kiếm được ít tiền lời để sinh sống và đầu tư làm ăn. Dù sao thì cũng đỡ khổ hơn ngày xưa. Ông bà nói đúng: vi thương bất phú…Đặc biệt là có được một số kinh nghiệm trong làm ăn buôn bán…
Từ năm 2009 đến năm 2012, do kinh tế thế giới bị khủng hoảng và kinh tế Việt Nam gặp khó khăn nên ảnh hưởng rất lớn đến công việc làm ăn của mọi người mọi nhà. Bởi những năm trước, lãi vay ngân hàng chỉ độ khoảng 10-11% một năm nên làm ăn còn có lãi, nhưng từ năm 2009-2010-2011-2012, lãi suất ngân hàng lên đến 24- 25% một năm nên ai cũng choáng váng. Vợ chồng mình cũng bị vạ lây bởi trước đây đã vay ngân hàng mua nhà. Trời ơi là vất vả. Phải chạy mượn tiền bạn , mượn tiền người quen để trả lãi cho ngân hàng.Cảm ơn vợ chồng Tr D và một số bạn bè… Cũng may, qua năm 2012 bán được đất nên trả bớt tiền vay ngân hàng. Đây là bài học nhớ đời.
Thời gian trôi nhanh thật. Khi viết những dòng này mình đã bước sang tuổi 52 ( dương lịch). Hai phần ba đời người. Những khi trái gió trở trời đã nghe trong người mỏi mệt, không muốn làm việc như ngày xưa nữa. Chỉ trông mong thời gian qua nhanh, đến năm 2016, mình sẽ xin cơ quan nghỉ trước một năm. Để đến tháng 4 năm 2017 thì nhận thông báo nghỉ hưu . Chắc phải chuẩn bị chỗ ở mới, rộng rãi hơn để còn trồng cây, chăn nuôi và làm một số việc linh tinh … cho đỡ buồn. Sẽ đến lúc không còn sức đi nhậu như ngày xưa nữa. Phải có công việc lao động chân tay . Lúc rảnh thì đọc sách rồi tụ tập bạn bè nghe thơ nhạc, ngắm trăng … thì cuộc sống sẽ nhẹ nhàng hơn. Mình sinh năm Tân Sửu- 1961 nhưng trước năm 1975, khi cha nhờ chú ba Hảo làm giúp Giấy khai sinh thì chú khai thành năm 1962. Bởi vậy nên đến tháng 4 năm 2017 mới đủ 55 tuổi. Thôi thì cố gắng đi làm đến tháng 4 năm 2016 xin nghỉ việc (trước một năm) là vừa.
Một đời người có biết bao nhiêu là chuyện. Giờ suy nghĩ lại, mình cũng có thể tự hào rằng đã cố gắng hết sức. Từ bàn tay không, mình đã cùng gia đình cố gắng lao động, chắt chiu từng chút một để gây dựng nên cơ nghiệp ngày nay, cũng không khá giả gì nhiều nhưng cũng tạm đủ sống qua ngày và để lại một chút gì cho con cháu. Toàn bằng mồ hôi công sức của vợ chồng. Chỉ mong sau này, hai anh em N, H thương yêu giúp đỡ nhau để cùng có cuộc sống bình an hạnh phúc. Vậy là tốt.
Cả một đời nhìn lại, mình chưa làm điều gì sai trái, mất phẩm chất đạo đức , ảnh hưởng đến thanh danh gia đình. Dưới suối vàng, cha- mẹ có thể tự hào về đứa con của cha mẹ và ông bà nội ngoại cũng tự hào về đứa cháu vô cùng thương yêu của ông bà…
Thành phố Quảng Ngãi, ngày 29 tháng 3 năm 2013 ( ngày Giáp Ngọ 18 tháng hai năm Quý Tỵ )-TQS
